Op 6 juni 2024 vonden de Europese Parlementsverkiezingen plaats, waarbij ruim 6 miljoen Nederlanders hun stem uitbrachten. Al langere tijd is er politieke aandacht voor het aantal stemlokalen en hun ligging, omdat deze factoren van invloed kunnen zijn op de toegankelijkheid van verkiezingen. Het monitoren van het aantal, de locatie en kenmerken van stemlokalen blijft daarom essentieel. Niet alleen om de toegankelijkheid te waarborgen, maar ook om verkiezingsprocessen te evalueren en nieuw beleid te kunnen vormgeven. In dit kader gaf de Kiesraad, als nieuwe verkiezingsautoriteit, Centerdata de opdracht om stemlokalen voor de Europese Parlementsverkiezingen te onderzoeken.
Minder stemlokalen in 2024
In 2024 waren er 8.846 stemlokalen beschikbaar, een daling van 3,2% ten opzichte van de Tweede Kamerverkiezingen van 2023. Omdat de opkomst bij Europese Parlementsverkiezingen doorgaans lager is, hebben gemeenten mogelijk geanticipeerd op deze verwachte daling, wat de afname van het aantal stemlokalen kan verklaren. Ondanks het verminderde aantal stemlokalen bleef de gemiddelde afstand tot een stemlokaal vrijwel gelijk: van 400 meter (mediane afstand 302 meter) in 2023, naar gemiddeld 408 meter (mediane afstand 307 meter) in 2024. De gemeente Staphorst had wederom de grootste gemiddelde afstand tot een stemlokaal (1.091 meter), terwijl Den Haag de kortste afstand kende (233 meter). Meer dan de helft van de stemlokalen (53,6%) bevond zich in gebouwen met een bijeenkomstfunctie.
Verband tussen opkomst en afstand tot stemlokaal
Landelijk gezien werd er een klein negatief effect gevonden tussen de opkomst en de afstand tot een stemlokaal: een kortere afstand leidde tot een iets lagere opkomst. Dit beeld veranderde echter op gemeenteniveau. In grote gemeenten was de opkomst juist iets hoger bij een kleinere afstand tot het stemlokaal. Stedelijkheid en een gemiddeld jongere bevolking in steden lijken een rol te spelen in dit verband. Voor kleine en middelgrote gemeenten en op wijkniveau werd geen duidelijk verband gevonden.
Wat betekent dit voor toekomstige verkiezingen?
De bevindingen uit dit onderzoek suggereren volgens de Kiesraad dat de spreiding van stemlokalen over het algemeen goed was. Voor de meeste kiezers was de afstand tot een stemlokaal niet te groot, en er bleek nauwelijks een verband tussen de spreiding van stemlokalen en de opkomst. Deze inzichten zullen door de Kiesraad worden meegenomen bij het opstellen van nieuwe richtlijnen voor het aantal stemlokalen tijdens toekomstige verkiezingen. Meer informatie over de evaluatie is te vinden op de website van de Kiesraad, het volledige rapport van Centerdata met alle onderzoeksresultaten is hier beschikbaar.
Eerder onderzoek naar toegankelijkheid van stemlokalen
Eerder dit jaar deed Centerdata onderzoek naar de toegankelijkheid van stemlokalen voor de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. Hieruit bleek dat 4 op de 5 stemlokalen nog niet voldeed aan de eisen van de Kieswet. In het evaluatieadvies van de Kiesraad over de Europese Parlementsverkiezingen werd wederom benadrukt dat toegankelijkheid een belangrijk aandachtspunt blijft. Met name de bewegwijzering, verlichting en privacy in de stemlokalen en stemhokjes vragen om verbetering. Wilt u dit onderzoek nalezen? U vindt het artikel hier.