Voor een goedwerkende democratie is het belangrijk dat stemlocaties voor iedereen toegankelijk en in de buurt zijn. Na de verkiezingen in maart 2023 rezen daar in de media echter vragen over. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) vroeg de organisatie Ongehinderd daarom om opnieuw de toegankelijkheid van stemlokalen voor de Tweede Kamerverkiezingen van november 2023 te onderzoeken. Is er een parkeerplaats voor gehandicapte personen bij de stemlocaties? Zijn er zware of smalle deuren of onveilige hellingbanen? Centerdata analyseerde deze gegevens en vulde ze aan met publieke gegevens over stemlokalen en hun geografische ligging. De bevindingen werden onlangs gedeeld in een Kamerbrief.
De afstand tussen burger en stemlokaal
Centerdata bracht de kenmerken en spreiding van stemlokalen in kaart. Daarvoor analyseerden we publieke data van de Kiesraad, Open State Foundation en gemeenten. Bij de verkiezingen van november 2023 woonden mensen gemiddeld 400 meter van een stemlokaal vandaan. Dat cijfer geeft een wat vertekend beeld, omdat sommige mensen érg ver van een stemlokaal wonen. De mediaan geeft in zo’n geval een beter algemeen beeld: de mediaan was met 302 meter een stuk lager. Dit was vergelijkbaar met de verkiezingen in maart 2023. Wel verschilde de afstand tussen gebieden. In dichtbevolkte gebieden was de afstand tot een stemlokaal kleiner. Verrassend genoeg is de opkomst juist wat hoger wanneer de afstand groter is.
De meeste stemlokalen zijn niet voldoende toegankelijk
Centerdata analyseerde ook de toegankelijkheidsbeoordeling die stemlokalen toegekend kregen van Ongehinderd. Uit de analyses – en uit de eigen rapportage van Ongehinderd — bleek duidelijk dat de wettelijke eis van 100% toegankelijkheid nog lang niet is bereikt.
De toegankelijkheid was iets beter dan bij de verkiezingen van maart 2023. Toch waren in november nog steeds vier op de vijf stemlokalen onvoldoende toegankelijk.De toegankelijkheid van stemlokalen verschilde duidelijk tussen gemeenten. Stemlokalen in kleine gemeenten waren doorgaans veel toegankelijker dan die elders in het land. Mogelijk speelt een grotere vergrijzing in deze gemeenten een rol bij het bevorderen van bewustzijn van het belang van toegankelijkheid.
Hoe kunnen we de toegankelijkheid verbeteren?
Vooral aspecten rondom tussendeuren, de verkeersruimte en de kandidatenlijst werden onvoldoende bevonden en waren zelfs verslechterd ten opzichte van maart 2023. Wanneer bijvoorbeeld de kandidatenlijst te hoog hangt of te groot is, kan niet iedereen deze zelfstandig lezen.
Toch waren er ook verbeteringen te zien: meer stemlokalen lagen aan de openbare weg, hadden geschikte parkeergelegenheid en een toegankelijke route naar de entree en er was vaker een leesloep aanwezig. Ook op deze gebieden is echter nog veel ruimte voor verbetering. Daarnaast beveelt Ongehinderd aan om de toetsingscriteria inclusiever te maken voor alle soorten beperkingen. Daarmee kan voldaan worden aan de Kieswet die voorschrijft dat stemlocaties rekening dienen te houden met alle soorten beperkingen.
Verbeteringsslag verkiezingen
De bevindingen zijn beschreven in twee rapportages die als bijlage dienen voor de recente Kamerbrief omtrent de evaluatie van de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023. Deze evaluatie is bedoeld om het verkiezingsproces te monitoren en indien nodig te verbeteren. Zo draagt het onderzoek bij aan een eerlijk en transparant verkiezingsproces.